Jet, de eerste persoon die ik in ‘De stijl van Zuidoost’ tegenkom draagt een mattenklopperring. Ze heeft de ring van oud-collega’s gekregen bij haar afscheid. In de documentaire vertelt ze dat ze de ring al lang wilde hebben, maar hem niet zelf kon (of mocht) kopen. Jet is één van de vele mensen die een mattenklopperring heeft gekregen, maar waarom is dit? Mag je hem echt niet zelf kopen? En welke betekenis heeft de mattenklopper?
Het uiterlijk
De mattenklopper is een knoop die lijkt op een ouderwetse, rieten, gevlochten mattenklopper: een huishoudelijk item waarmee je de stof uit matten en dekens slaat. Echter kennen we de term ‘mattenklopper’ ook als verwijzing naar, of naam van, een sieraad. Surinaamse sierraden met name, vaak gemaakt van (wit)goud of zilver. De mattenklopper zit verwerkt in ringen, op oorstekers of tussen de schakels van een ketting.
De Adinkra symbolen uit West-Afrika
De roots van de mattenklopper liggen in West-Afrika. Hij staat daar bekend als de Dagi knot (de Dagi knoop). Het is één van de ruim 50 Adinkra symbolen die hun oorsprong in Ghana vinden. Alle Adinkra symbolen dragen een andere betekenis. Ze vertegenwoordigen wijsheden over het leven en over de omgeving. In de taal van de Hausa mensen die met name in het noorden van Ghana (en omringende landen) wonen betekent ‘dagi’ knoop.
In Ghana verwerkt men de Adinkra symbolen in vele items. 'De symbolen zijn vaak decoratief maar dragen complexe overtuigingen en filosofieën uit', vertelt filosoof Kwame Anthony Appiah. De meest bekende Adinkra in Ghana is de Gye Nyame, wat 'Except God' of 'Only God' betekent. Men draagt het symbool op sierraden, verwerkt het in stoelen of in houten snijwerken die aan de muur hangen. Auto’s hebben stickers met Gye Nyeme en het symbool is op openbare vervoersbusjes geschilderd. Een ander bekend Adinkra symbool is de Sankofa: een vogel die vooruitloopt maar achteromkijkt. De Sankofa wordt vaak vertaalt als 'Go back and fetch it': je kan niet vooruitkomen als je je verleden niet kent. Echter zijn er ook mensen die spreken over 'remember your roots'.
De Adinkra’s zijn oude West-Afrikaanse gedachtegangen die een brede betekenis hebben die door verschillende mensen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd; allemaal met een centrale kern. Ik heb de indruk, na het doen van wat onderzoek, én het bevragen van (oud)dragers, dat dat ook geldt voor de Dagi knot. De Dagi knot is één van de symbolen die niet bij de meest toegepaste symbolen hoort in West-Afrika, maar die met name aan de andere kant van de Atlantische oceaan erg populair is, in Suriname.
Jet, in De stijl van Zuidoost, door Les Adu
Hoe beland de Dag knot in Suriname?
Ik kan geen letterlijke bron vinden die vertelt hoe de Dagi knot van Ghana in Suriname is beland, maar een gedeelde geschiedenis waarin slavernij hoogtij viert zou dit kunnen verklaren. Het is een geschiedenis waarin Nederland een grote rol heeft gespeeld. De link tussen Suriname en Nederland is redelijk bekend. Suriname was jarenlang (vanaf 1667) een kolonie van Nederland. In 1975 werd zij onafhankelijk. Dat Nederland ook actief was in Ghana in tijden van slavernij is minder bekend. Eén van de grootste slavenforten, Elmina, aan de kust van Accra was een tijd bezet door Nederlanders; Nederland heeft slaven vervoerd van Ghana naar Suriname. Wie Elmina bezoekt vindt op de grote binnenplaats een plakkaat in het Nederlands. De link tussen Ghana en Suriname is op vele fronten vandaag de dag nog zichtbaar en hoorbaar.
De Dagi knot is in Suriname bekend als de mattenklopper. Verschillende culturen in Suriname dragen hem. Wie de mattenklopper draagt staat volgens velen in verbinding met zijn/haar schepper; het is een teken van verbondenheid. Sommige mensen geloven dat je een mattenklopper niet voor jezelf mag kopen; je krijgt hem van, of koopt hem voor, een geliefde. Net zoals met veel andere stijlitems lijkt de betekenis echter te veranderen, in verschillende contexten en onder verschillende mensen. Zo droeg een vriendin van mij er één in haar twintiger jaren en had hem zelf gekocht, omdat ze het mooi vond. Voor haar staat het sieraad voor bescherming. Een andere vriendin had hem ooit van haar oma gekregen maar kent de precieze betekenis niet. Voor haar was het een dierbare ring omdat die van een dierbare kwam.
Stijl, cultuur en identiteit
In ‘De stijl van Zuidoost’ begin ik met mijn tagline, de visie waar vanuit ik werk: Stijl is de visuele expressie van je identiteit. Wie we zijn, waar we in geloven en hoe we ons tot de wereld verhouden drukken we uit met onze stijl. Onze stijl bevat daarom verhalen over wie we zijn. Jet laat aan de hand van haar stijl, in de documentaire zien waar zij in gelooft en wat voor haar belangrijk is.
Jet is modeontwerpster en bewoonster van de Heesterveld Creative Community. Ze werkt voornamelijk met denim, katoen en textielverf. Je kan Jet vinden op haar website, www.jetnugter.com, of op Instagram: @ngtr,byjetnugter.